Polscy katolicy (ponad 50%) mieli na tereni Łodzi jedynie trzy parafie, przedwojenna diaspora żydowska, licząca ponad 200 tys. osób (1/3 populacji), modliła się w kilku większych synagogach i setkach domów modlitwy, ewangelicy w liczbie ok. 100 tys. mieli swoje świątynie, a mniejszość rosyjska (2–3 tys. osób) gromadziła się w trzech cerkwiach.
Archikatedra łódzka
Łódzka archikatedra to największa budowla sakralna wzniesiona w stylu neogotyckim. Jej charakterystycznym elementem jest sprowadzona żółta cegła i sięgająca 100 m wieża dzwonnicza. Była to czwarta katolicka świątynia w mieście, po kościele św. Józefa, Wniebowzięcia NMP i Podwyższenia św. Krzyża. W 1898 r. ogłoszono konkurs architektoniczny, na który wpłynęło 38 prac z całej Europy. W 1910 r. – poza wieżą – bryła świątyni była prawie gotowa, ale wybuch I wojny światowej przerwał prace. Po jej zakończeniu papież Benedykt XV, bullą „Christi Domini”, 10 grudnia 1920 r. utworzył diecezję łódzką, a kościół św. Stanisława Kostki podniósł do rangi katedry.
Synagogi, których nie ma...
Pierwsza drewniana synagoga powstała w 1809 r. przy ul. Wolborskiej, jednak szybko przestała wystarczać. W 1859 r. gmina żydowska przystąpiła do budowy kolejnej, murowanej świątyni w stylu mauretańskim, nazwanej Altshtot (Stare Miasto). Przy ul. Zachodniej 70 w 1878 r. wzniesiono synagogę i dom nauki, znane jako Wilker Shul. W reprezentacyjnym miejscu miasta, przy ul. Spacerowej, od 1887 r. działała Wielka Synagoga Postępowa, wybudowana z funduszy najbogatszych przedsiębiorców. Po fali pogromów w 1881 r. przybyli do Łodzi Żydzi z Rosji, tzw. litwacy, którzy swoją świątynię Ezras Izrael przy ul. Wólczańskiej 6 wznieśli w latach 1899–1904. Codzienne praktyki religijne odbywały się w domach modlitw. Szacuje się, że mogło być ich w Łodzi nawet 250. W listopadzie 1939 r. Niemcy podpalili cztery łódzkie synagogi i przystąpili do eksterminacji społeczności żydowskiej miasta. Do dziś ocalała jedynie mniejsza świątynia, tzw. synagoga Reichera przy ul. Rewolucji 1905 r.
Kościół ewangelicko-augsburski św. Mateusza
Przecznicę dalej, przed ul. Czerwoną wznosi się kolejna ważna budowla sakralna. Pod koniec XIX w. w Łodzi mieszkało ponad 280 tys. osób, z czego 70 tys. stanowili ewangelicy. W tym czasie działały już dwie parafie luterańskie: św. Trójcy i św. Jana, ale nie wystarczały, dlatego pastor Wilhelm Piotr Angerstein postanowił wybudować nowy kościół. 8 października 1909 r. odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę nowej świątyni. W pierwszej kolejności postawiono kaplicę św. Mateusza, ufundowaną przez małżeństwo Herbstów. Budowę przerwała I wojna światowa. Szczególne zasługi jako donatorka miała Anna Scheiblerowa, która ufundowała budowę kaplicy. Pierwsi parafianie przekroczyli próg świątyni w 1928 r.
Cerkiew katedralna św. Aleksandra Newskiego
W 1877 r. car Aleksander II wydał specjalne rozporządzenie o konieczności wznoszenia cerkwi we wszystkich większych miastach Kraju Nadwiślańskiego. Przygotowania do wzniesienia cerkwi w Łodzi utknęły jednak w martwym punkcie. Dopiero dwa lata później, po nieudanym zamachu na cara sprawa ruszyła na nowo. W komitecie budowy byli najwięksi fabrykanci, m.in. K. Scheibler, J. Heinzl, L. Meyer i I. K. Poznański. Na początku 1880 r. był już gotowy projekt budowli autorstwa znanego architekta miejskiego Łodzi – Hilarego Majewskiego. Wiosną 1880 r. rozpoczęto kopanie fundamentów, a 8 maja wmurowano kamień węgielny. Obiekt był gotowy w połowie 1884 r., a 11 czerwca odbyło się jego poświęcenie i oddanie do użytku.
Katalog wyznań w Łodzi jest znacznie dłuższy, bo byli tu również metodyści, baptyści, grekokatolicy, bracia czescy oraz mariawici, którzy od 1910 r. modlą się w kościele starokatolickim przy ul. Franciszkańskiej 27. Tam też znajduje się siedzibą diecezji śląsko-łódzkiej.
