Nowy układ administracyjny oznaczał, że przyszły prezydent Łodzi zyskał uprawnienia należne władzy drugiej instancji, natomiast Rada Narodowa Łodzi uzyskiwała uprawnienia wojewódzkie. Faktycznie jednak o wszystkim zadecydował układ polityczno-partyjny oparty na wzorach sowieckich.
Polityczne układanki
Dwa dni po zajęciu Łodzi przez Armię Czerwoną przybyła do miasta grupa operacyjna z Ignacym Logą-Sowińskim jako pełnomocnikiem Rządu Tymczasowego. Już następnego dnia pełnomocnik zatwierdził wyłonione wcześniej prezydium Tymczasowego Zarządu Miejskiego na czele z Janem Waltratusem. Prezydentem Łodzi mianowano Kazimierza Witaszewskiego, a Waltratus został jego zastępcą.
23 stycznia 1945 r. wspomniana grupa zwołała w dawnym pałacu Karola Poznańskiego przy ul. Gdańskiej pierwsze zebranie Polskiej Partii Robotniczej. W krótkim czasie działało już osiem komitetów dzielnicowych. W kwietniu 1945 r. PPR liczyła 7 tys. członków i szybko rosła w siłę. Strukturami wojewódzkimi kierował Ignacy Loga-Sowiński, a miejskimi – Władysław Nieśmiałek.
Druga partia, która przystąpiła do odbudowy struktur, czyli PPS, miała w Łodzi bogate tradycje i dorobek polityczny. Jej pierwsze zebranie odbyło się 24 stycznia 1945 r. Wybrano wówczas nowe władze, na których czele stanął Jan Haneman. Do pracy organizacyjnej przystąpiło wielu dawnych członków i sympatyków partii. W maju działało już 11 dzielnic, które skupiły przeszło 6 tys. członków. Część działaczy komunistycznych uważała, że w środowisku robotniczym powinna funkcjonować tylko PPR, co szybko doprowadziło do rywalizacji i konfliktów.
Demokracja kontrolowana
W styczniu 1945 r. wznowiło swoją działalność Stronnictwo Demokratyczne z Kazimierzem Gallasem na czele. Nie udało się wznowić działalności Stronnictwa Narodowego i Stronnictwa Pracy. Latem 1945 r. powstały natomiast w Łodzi struktury PSL-u, które uzyskało w Polsce masowe poparcie społeczne – w 1946 r. było to pół miliona członków. Prezesem struktur PSL-u w Łodzi został Józef Balcerzak. Jednocześnie rozpoczęto pospieszne przygotowania, zmierzające do ukonstytuowania się rady narodowej, co nastąpiło w marcu 1945 r. Swoich przedstawicieli oddelegowały do niej, według ustalonego przez komunistów klucza partyjnego, działające w mieście ugrupowania polityczne. PPR i PPS otrzymały po 20 miejsc, SD – 10, PSL – 5, związki zawodowe – 12, organizacje młodzieżowe – 2, inne instytucje – 9. Przewodniczącym został oczywiście przedstawiciel PPR-u, utrzymującej w swoich rękach kluczowe stanowiska. Wprowadzone reguły zapewniały partiom politycznym dominujący wpływ na funkcjonowanie samorządu. Do 1950 r. funkcję prezydenta Łodzi pełnili: Kazimierz Witaszewski (do marca 1945 r.), Kazimierz Mijal (1945–1947), Eugeniusz Stawiński (1947–1949) i Marian Minor (1949–1950).
Władza w rękach rad
Występujący w administracji podział władzy został zniesiony ustawą z 20 marca 1950 r., która położyła kres istnieniu samorządu terytorialnego oraz znacjonalizowała jego majątek, a także zniosła stanowiska wojewodów, starostów, prezydentów i zarządów miejskich. Kompetencje tych organów zostały przekazane radom narodowym, choć pierwsze wybory odbyły się dopiero w 1954 r. Przewodniczący wybierany był przez radę, ale zatwierdzany centralnie przez premiera. Pierwszym szefem RN w Łodzi był do 1952 r. Marian Minor.
Na początku 1946 r. władze zdecydowały się powiększyć obszar miasta do 211,6 km kw. Włączono wówczas do Łodzi m.in. Rudę Pabianicką, Radogoszcz i Chojny oraz część gmin Rąbień, Brus, Widzew, Gospodarz, Wiskitno, Nowosolna, Dobra i Łagiewniki. Od lipca 1945 r. funkcjonowały w Łodzi trzy starostwa grodzkie: śródmiejskie, północne i południowe. W lipcu 1949 r. utworzono trzy dzielnicowe rady narodowe. W 1953 r. podzielono miasto na siedem dzielnic: Bałuty, Chojny, Polesie, Ruda Pabianicka, Staromiejska, Śródmieście i Widzew.
