Stare Miasto to nie tylko okolice Starego Rynku. W granicach tej pierwszej Łodzi obok zabudowań wokół rynku były też pola uprawne, lasy i ogrody. Pierwsi mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem.
Jak to się stało, że zniknęło Stare Miasto?
Choć łódzką starówkę udają wzniesione w okresie stalinizmu socrealistyczne bloki, to zachował się pierwotny, średniowieczny układ urbanistyczny starej Łodzi z rynkiem, placem kościelnym i odchodzącymi od nich ulicami. Zachowały się też dawne nazwy ulic: Kościelna, Drewnowska, Podrzeczna, Lutomierska czy Wolborska. Dzielnicę "Stare Miasto" włączono do Bałut w 1960 roku. Komunistycznej władzy zależało na zatarciu pamięci o należącym do biskupów kujawskich miasteczku. W PRL liczyły się tylko robotnicze tradycje Łodzi. Ich wyrazem było "oznaczenie" rynku Starego Miasta pomnikiem rewolucjonisty Juliana Marchlewskiego. Płytę rynku przystosowano do organizacji partyjnych wieców i propagandowych festynów.
Co zostało ze starej Łodzi?
Niewiele. Podczas badań archeologicznych nie udało się odnaleźć pozostałości po drewnianych zabudowaniach średniowiecznego miasta, choćby drewnianego ratusza. W miejscu zabudowań staromiejskiej dzielnicy stoją dziś bloki i jest park Staromiejski. Nieco o średniowiecznej przeszłości miasta mówi podziemny kanał rzeki Łódki, który przebiega w miejscu dawnego stawu grobelnego. Zbudowany w parku Staromiejskim okrągły zbiornik wodny ma przypominać ten średniowieczny staw, z którego pierwsi łodzianie czerpali wodę i pewnie łowili w nim ryby. Nad stawem, na grobli, przy obecnej ulicy Nowomiejskiej znajdował się młyn, często niszczony przez wezbrane w czasie burz czy wiosennych roztopów wody rzeczki zwanej dziś Łódką.
Szukamy śladów starej Łodzi
Warto w naszej pamięci utrwalić przebieg granic najstarszej części miasta. W odnalezieniu całego obszaru Starego Miasta pomagają nam tablice z nazwami ulic i podpisem: "Stare Miasto."
Granica północna
Łódź założono na rozległym stoku doliny rzeki Łódki. Od północy stara Łódź graniczyła z Bałutami. Granica przebiegała szczytem wąskiego wzniesienia, rozdzielającego doliny rzek Łódki i Bałutki. Łatwo to wzniesienie odnajdziemy - wystarczy stanąć na ulicy Franciszkańskiej przy Północnej i spojrzeć w kierunku ulicy Wojska Polskiego. Przydrożne krzyże graniczne między Łodzią a Bałutami stały na ulicy Wojska Polskiego przy Młynarskiej, Łagiewnickiej przy Berlińskiego, Zgierskiej 17 oraz na ulicy Krótkiej przy Zachodniej. Dalej granica biegła ulicą Osiedlową i wzdłuż Wrześnieńskiej (średniowieczny szlak do Lutomierska). Ulicą Powstańców Wielkopolskich wiodła granica między Łodzią a Żubardziem. Ślady dawnej granicy odnajdziemy też pod ziemią. Klika lat temu pracownicy ZWiK znaleźli stary podziemny kanał, który zbudowano wzdłuż dopływu Łódki - rozdzielającego dawne grunty Bałut od miasta Łodzi.
Granica południowa
Ulice Północna i Ogrodowa wyznaczają południową granicę Starego Miasta, choć jego średniowieczne zabudowania sięgały tylko do stawu grobelnego. Z czasem jednak staw zasypano i Stare Miasto rozrosło się do ulicy Północnej.
Granica wschodnia
Wschodnia granica Łodzi przebiega wzdłuż ulicy Franciszkańskiej, chociaż powinna obejmować nieco Helenowa - w okolicach dzisiejszej ulicy Smugowej znajdowały się bowiem najstarsze pola uprawne łódzkich mieszczan zwane "Pogorzel". Budynki wzniesione na tych polach do dziś stoją zgodnie z przebiegiem linii dawnych pól.
Granica zachodnia
Zachodnia granica Starego Miasta przebiega wzdłuż ulicy Karskiego i dalej na północ do ulicy Wrześnieńskiej. Manufaktura, Pałac Poznańskiego, skwer między Lutomierską a Drewnowską są więc częścią Starego Miasta.
Starsze od Starego Miasta
Stare Miasto to nie jest cała historia Łodzi. Warto pamiętać też o wsi Łodzia, od której pochodzi nazwa naszego miasta. Zabudowania tej wsi historycy lokują gdzieś w okolicach skrzyżowania ulic Kilińskiego z Pomorską, nad jednym z dopływów rzeki Łódki. Mieszkańcy wsi mieli swój parafialny kościół na wzgórzu przy współczesnym placu Kościelnym. To przy kościele, na przecięciu szlaków komunikacyjnych 600 lat temu lokowano nasze miasto.
