Jedyną szkołą średnią była sześcioklasowa Szkoła Rzemieślnicza przy Nowym Rynku 14 (pl. Wolności).
Dopiero w 1886 r. powstały dwa rządowe gimnazja – męskie i żeńskie – a w 1890 r. były w Łodzi cztery średnie szkoły rządowo-miejskie. Istniały też dwie czteroklasowe szkoły męskie i dwie żeńskie średnie szkoły prywatne.
Spis ludności przeprowadzony w 1897 r. wykazał analfabetyzm na poziomie 55% wśród mężczyzn i 66% wśród kobiet. W 1905 r. w Łodzi w 33 szkołach elementarnych uczyło się tylko 20% dzieci. Pod wpływem rewolucji 1905 r. społeczeństwo polskie przystąpiło do walki o spolonizowanie szkół. Pod hasłem walki o polską szkołę wybuchł w 1905 r. strajk uczniów.
W 1906 r. powstało pierwsze w Łodzi polskie gimnazjum męskie (dziś liceum im. Kopernika), a założona w 1897 r. Szkoła Handlowa Zgromadzenia Kupców wprowadziła język polski jako wykładowy. Tak samo postąpiły pensje żeńskie, a liczba nauczycieli Polaków wydatnie się zwiększyła. Ponadto z sześciu szkół muzycznych dwie – Jakuba Winieckiego i Antoniego Grudzińskiego – mieściły się przy ul. Piotrkowskiej nr 9 i 113.
W 1901 r. z myślą o uboższej młodzieży żydowskiej powstała Żydowska Szkoła Rzemiosł Talmud-Thora przy ul. Średniej 46/48. We wrześniu 1908 r. utworzono Niemieckie Gimnazjum Reformowane, dwa lata później przeniesione do nowego gmachu przy ul. Spacerowej 63.
