Przekształcanie Łodzi w ośrodek nauki, kultury i sztuki, bez rezygnacji z jej roli przemysłowej, rozpoczęto od stworzenia uczelni wyższych. Trzeba przypomnieć, że Łódź dopiero w okresie powojennym doczekała się szkół wyższych, nie licząc przedwojennej filii Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Start Łodzi akademickiej
W 1945 r. dekretem władz centralnych Polski powołane zostały w Łodzi Uniwersytet i Politechnika. W tym samym roku utworzono na początek dwie filie: Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego i warszawskiej Szkoły Głównej Handlowej. Pierwsza zakończyła działalność w 1950 r., a filia SGH w 1950 r. została przekształcona w samodzielną uczelnię pod nazwą Wyższej Szkoły Ekonomicznej, która 1 września 1961 r. weszła w skład Uniwersytetu Łódzkiego jako Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny.
Szybko powstawały kolejne uczelnie. W 1946 r. rozpoczęły działalność: Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna i Państwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna (w 1956 r. włączona do UŁ), a Państwowe Konserwatorium Muzyczne przekształciło się w Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną (od 1982 r. Akademię Muzyczną). W 1948 r. utworzona została Wyższa Szkoła Filmowa, która w 1950 r. otrzymała uprawnienia akademickie jako Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa. W 1950 r. z wyodrębnionych z UŁ wydziałów medycznych powołano Akademię Medyczną, a w 1958 r. powstała jedyna w Polsce Wojskowa Akademia Medyczna im. gen. B. Szareckiego.
