Powstanie NSZZ „Solidarność”, walka z komuną, kryzys, fale protestów, strajki łódzkich studentów w 1981 r., stan wojenny, internowanie działaczy opozycji, wizyta w Łodzi papieża Jana Pawła II, odrodzenie samorządu lokalnego w 1990 r. i ciężki okres transformacji to wydarzenia, które przynależą do ostatniego 40-lecia najnowszej historii Łodzi. Będziemy je prezentować w kolejnych odcinkach naszego cyklu.
Narodziny łódzkiej „Solidarności”
Choć sytuacja polityczna w kraju po wydarzeniach sierpniowych w 1980 r. nadal była niepewna, to jednak niezależne związki zawodowe w Łodzi – podobnie jak w całym kraju – powstały błyskawicznie. Po tygodniu od ukonstytuowania się Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego, 13 września, swój akces do niego zgłosiło ok. 60 związkowych organizacji z łódzkich zakładów. Ponieważ wymagało to determinacji i pewnej odwagi, warto wymienić pierwsze z nich, w kolejności zgłoszeń: MPK, PTiSB, PKS, Pollena-Ewa, Skogar, COBRMW, Ema-Elester Z-l, Biuro Studiów i Projektów Przemysłu Papierniczego, Naczelna Organizacja Techniczna (NOT), Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej, ZPB im. Marchlewskiego, Elta, dalsze dwa zakłady Ema-Elester, Wizamet, Instytut Techniki Cieplnej, Transbud II, Miejskie Biuro Projektów, Poradnia Zdrowia Psychicznego, Zakład Doświadczalny Techniki Medycznej, Biuro Projektów Budownictwa Wiejskiego Agroprojekt, Biuro Projektów Kolejowych, Teatr Wielki, ZPB im. Z. Kunickiego, Zakłady Wyrobów Galanteryjnych Wagmet, ZTK Teofilów, Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Farmaceutycznego Cefarm, Zakłady Urządzeń Klimatyzacyjnych Automatyki, Ośrodek Ekonomiki i Organizacji Przemysłu Lekkiego Ekorno. W większości były to mniejsze instytucje, w których rozruch trwał znacznie krócej niż w wielotysięcznych zakładach. Poza tym sprawniej organizowały się głównie te zakłady, które już w sierpniu strajkowały kilka dni.
Społeczeństwo rośnie w siłę
W społeczeństwie pojawiła się euforia, czuć było lekki podmuch przemian demokratycznych, ale sprawa nie była wcale prosta – władza komunistyczna przecież nie ustąpiła, widoczne były opór i niechęć aparatu partyjnego, milicji i Służby Bezpieczeństwa oraz kierownictwa wielu zakładów w stosunku do tworzonych struktur związkowych. Dopiero w nocy z 11 na 12 września zakończyły się strajki w ZPB im. Z. Kunickiego i w Łódzkiej Fabryce Koronek Fako, gdzie co prawda żądania płacowe uwzględniono tylko częściowo, ale strajkujący osiągnęli to, że dyrekcje przestały utrudniać tworzenie niezależnych związków zawodowych, które szybko przystąpiły do MKZ. Pierwszy etap budowy związku zakończył się jego legalizacją dopiero 10 listopada 1980 r. W lutym 1981 r. utworzono Tymczasowy Zarząd, natomiast wybory Zarządu Regionu odbyły się w maju tego roku. Prezydium utworzyli przewodniczący Andrzej Słowik, wiceprzewodniczący Grzegorz Palka i Jerzy Kropiwnicki. W maju 1981 r. łódzki MKZ liczył 400 tys. członków, zorganizowanych w 1290 komisjach zakładowych. Przed Sierpniem 1980 związki zawodowe (Centralna Rada Związków Zawodowych – CRZZ) zrzeszały 612 tys. osób, w tym ponad 100 tys. stanowili emeryci i renciści. Czynnych zawodowo związkowców w 1978 r. było 531 tys. osób, a w 1979 r. – ok. 512 tys. W 1979 r. PZPR miała ponad 127 tys. członków wraz z kandydatami, ZSMP (Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej) – ok. 75 tys. członków. Przypomnijmy, że w szczytowym okresie do NSZZ „Solidarność” należało w Polsce ponad 10 mln ludzi, co stanowiło realną siłę społeczną. Wraz z nadzieją na reformy pojawił się jednocześnie chaos wywołany kryzysową sytuacją gospodarczą, kolejnymi protestami, walką o związki, a przede wszystkim coraz gorszym zaopatrzeniem – brakami w sklepach i wprowadzeniem systemu zakupów podstawowych artykułów na kartki, o czym napiszemy za tydzień.
