Dopiero w 1931 r. ukazało się w języku polskim obszerne streszczenie właściwego, królewskiego przywileju lokacyjnego, wydanego w 1423 r. w Przedborzu. Natomiast w 1957 r. opublikowano pełny łaciński tekst innego przywileju lokacyjnego z 1414 r., którego wystawcą była kapituła włocławska. Dokument ten odkrył prof. Ryszard Rosin z UŁ w Bibliotece im. Ossolińskich we Wrocławiu. Rozwikłajmy tę zagadkę...
Biskupi i monarcha
Założenie miasta w dobrach kościelnych (tak jak w przypadku wsi Łodzia) czy szlacheckich opierało się zwykle na dwóch dokumentach. Pierwszy przywilej miał zazwyczaj charakter kontraktu, zawieranego pomiędzy właścicielem lokowanej miejscowości a mieszkańcami i zasadźcą, czyli przyszłym wójtem. Określał ich uposażenie, uprawnienia, powinności i posługi. Drugi przywilej, właściwy, wydawał monarcha, który tą drogą pozwalał mieszkańcom przede wszystkim rządzić się prawem niemieckim i uwalniał ich od prawa polskiego, czyli ziemskiego. Finalnie Łódź, która długo nie miała potwierdzenia swoich praw miejskich, należy teraz do nielicznych wyjątków, dla których zachowały się nie tylko obydwa rodzaje tych dokumentów, ale ponadto wydane w krótkim czasie ich odnowienia. Akty z 1423 r. i 1433 r. to przywileje monarsze, a z 1414 r. i 1424 r. – właściciela miasta.
Dzień św. Zofii
Dokument biskupi, wydany w 1414 r. we Włocławku, podaje, że miasto ma zostać założone w obrębie wsi Łodzi, przy drodze z Łęczycy do Krakowa, nad rzeką zwaną wtedy Ostrogą i od niej przyjąć nazwę. Właściciel tych dóbr, biskup Jan Kropidło, pragnąc – jak pisze – „doprowadzić do świetności” dobra kapitulne i troszcząc się o rozwój tych ziem, zakłada miasto Ostroga w „borach silnych leżące”, razem z polami, krzakami, gajami i lasami i lokuje je na prawie magdeburskim. Dla nowo lokowanego miasta dokument ustanawia 16 lat wolnizny od jakichkolwiek ciężarów, a także korzystanie przez mieszczan ze wszystkich pożytków z wód i lasów. Po upływie przypisanej karencji mieszczanie mieli potem wpłacać odpowiedni czynsz od użytkowanych gruntów. Ten przywilej lokacyjny był wydany w dniu św. Zofii, czyli 15 maja 1414 r. Nie bez znaczenia dla założenia w Łodzi miasta była również ogólna sytuacja polityczno-militarna kraju. Przechodząca tędy droga zaroiła się w latach 1409–1422 zbrojnymi pocztami rycerstwa, które ciągnęły pod Wolbórz, wyznaczany przez Władysława Jagiełłę na punkt zborny wojsk polskich, wyruszających przeciwko Krzyżakom.
Dzień św. Marty
o uzyskania pełni uprawnień miejskich potrzebny był jednak jeszcze przywilej monarszy. Na prośbę kolejnego biskupa włocławskiego, Jana Pelli, wydał go król Władysław Jagiełło „ipso die Sancte Marthe”, czyli w dniu św. Marty 29 lipca 1423 r. w Przedborzu. Przywilej z 1423 r. zawiera postanowienia dotyczące przekształcenia Łodzi w miasto, spraw ustrojowo-sądowych oraz uprawnień targowych. Władysław Jagiełło oświadczył zatem, iż miasto Łódź (już nie Ostroga, która to nazwa nie się utrzymała) ma pod względem prawnym wzorować się na Łęczycy – ówczesnej stolicy województwa – i przeniósł je z prawa polskiego na niemieckie, tzn. magdeburskie. W ten sposób uwolnił wójta i wszystkich mieszkańców od jurysdykcji urzędników ziemskich. Odtąd łodzianie we wszystkich sprawach mieli odpowiadać jedynie przed wójtem, wójt zaś przed biskupem, a gdyby ten zaniedbywał się w czynieniu sprawiedliwości, to przed samym królem lub jego sądem generalnym.
A zatem 15 maja 1414 r. lokowane zostało przez właściciela dóbr, czyli kapitułę we Włocławku, na bazie wsi Łodzia, miasto nazwane Ostrogą – od płynącej tam rzeczki. Natomiast 29 lipca 1423 r. królewski akt erekcyjny nadaje właściwe prawa miejskie Łodzi. I tę okazałą rocznicę 600-lecia miasta będziemy uroczyście świętować właśnie w tym roku.
