Historia Łodzi. Jak wizyta cesarza Rosji i osada Łódka wpłynęły na rozwój przemysłowej Łodzi?

Budowa Nowego Miasta była sukcesem, ale trzeba wyraźnie podkreślić, że to nie osada sukiennicza zdecydowała o przemysłowej karierze Łodzi, ale decyzja o urządzeniu w jej sąsiedztwie kolejnej, dużej osady lniarsko-bawełnianej, nazwanej Łódką.

Plan sytuacyjny osady lniano-bawełnianej Łódka
Plan sytuacyjny osady lniano-bawełnianej Łódka, opracowany przez J. Leśniewskiego w 1827 r.
4 zdjęcia
Plan sytuacyjny osady lniano-bawełnianej Łódka
Bielnik Kopischa
Aleksander I, cesarz Rosji
ZOBACZ
ZDJĘCIA (4)

Koncepcja ta zrodziła się przypuszczalnie pod koniec 1823 r., a jej inicjatorem był ponownie Rajmund Rembieliński. Konkretny plan tego przedsięwzięcia opracowano 14 sierpnia 1824 r. i niemal natychmiast projekt wszedł w stadium realizacji. 

Kurs na bawełnę

Osada lniarsko-bawełniana, której wytyczanie rozpoczęto w 1824 r., zbudowana została na podstawie zupełnie innego założenia przestrzennego niż osada sukiennicza Nowe Miasto, co wynikało z odmiennej specyfiki obu gałęzi włókiennictwa. W przemyśle wełnianym całość produkcji odbywała się w zasadzie w domach tkaczy. Natomiast osada bawełniano-lniarska miała być wyposażona w cały system zakładów mechanicznych, poruszanych energią spadku wód: bielników, magli, przędzalni, farbiarni, foluszy. W związku z tym elementem wyznaczającym kierunek rozplanowania osady bawełniano-lnianej były przede wszystkim miejscowe wody, a punktem wyjścia pierwszych prac regulacyjnych stało się wytyczenie tzw. posiadeł wodno-fabrycznych. Nazwą tą określano wówczas położone na osi rzeki rozległe parcele, przewidziane pod przyszłe zakłady. Nie bez znaczenia dla dalszej kariery Łódki była rekomendacja Stanisława Staszica, który po wizytacji Łodzi w 1825 r. pisał o jej położeniu „pod obszernem wzgórzem, spod którego niezliczone trzyszczą źródłach”.

Posiadła wodno-fabryczne

Na obszarze klucza łódzkiego można było urządzić posiadła głównie nad Łódką i Jasieniem. Druga z tych rzeka lepiej odpowiadała wymogom ówczesnej techniki – miała większy niż Łódka spadek, wyższe wodostany i lepszą wodę, ponadto od wieków istniał tam system spiętrzeń i młynów, które można było zaadaptować do celów przemysłowych. Wymagania te narzuciły konieczność zlokalizowania głównych zakładów, tworzących przemysłowy trzon osady Łódka, wzdłuż rzeki Jasień, odległej ponad 3 km od sprzężonego układu urbanistycznego Starego Miasta i Nowego Miasta. W 1824 r., jeszcze przed podjęciem właściwej regulacji osady, przystąpiono do budowy najważniejszego obiektu przemysłowego Łódki, czyli zakładu płócienniczego, który był niezbędny, bowiem miano tam wykańczać materiały lniane i bawełniane dostarczane przez tkaczy. Zakład składał się z bielnika, krochmalni, folusza i magla. Po uregulowaniu osady Łódka posiadło bielnikowe zamykał czworobok ulic: Piotrkowskiej, Emilii (Tymienieckiego), Widzewskiej (Kilińskiego) oraz dzisiejszej ul. Milionowej. 

Bielnik Kopischa

Budowę zakładu płócienniczego zakończono w 1826 r., po czym rząd oddał go w administrację przedsiębiorcy Karola Maya. W 1828 r. obiekt został przejęty przez Tytusa  Kopischa, który włączył do posiadła dodatkowo kilkanaście placów rękodzielniczych, wytyczonych pomiędzy ulicami: Boczną, Tylną i Emilii oraz po wschodniej stronie Widzewskiej, powiększając je do ok. 50 ha. Na wieść o powstającym pierwszym bielniku, już we wrześniu 1824 r. zgłosili się tkacze przybyli z Saksonii, którzy mieszkali wcześniej w Zgierzu i Zduńskiej Woli. W ślad za nimi przybyło ok. 50 tkaczy bawełny i lnu. Byli to w większości biedni rękodzielnicy, którym wręczano zapomogi – po 650 zł dla 13 biednych tkaczy). Pozwolono im też sprowadzić drewno z lasów rządowych, „suche, na budowę warsztatów przydatne”. 

Wizyta cesarza

Cesarz Aleksander I, bawiąc w Łodzi w roku 1825, wyraził wolę, aby powstała w Łodzi nowa osada prządków i tkaczy została powiększona. Jeszcze w tymże roku przyłączono do miasta tereny wsi Wólka. Inkorporacja, a właściwie siłowe wyrugowanie chłopów z Wólki – nie bez rozpaczliwego oporu – do Widzewa i Zarzewa, przyczyniła się do poważnego rozbudowania Łódki i nadania jej rozmiarów niespotykanych dotychczas w budownictwie przemysłowym Królestwa Polskiego. Oskar Flatt w pierwszej książce o Łodzi, prawdopodobnie na skutek cenzury oraz wymaganej w carskiej Rosji czołobitności, przypisuje utworzenie osady Łódka Aleksandrowi I, który zachwycił się postępami w rozwoju przemysłu.

ZOBACZ TAKŻE