U schyłku epoki napoleońskiej rozpoczyna się w dziejach naszego miasta rozwój ekonomiczny, inspirowany przez program przemysłowy rządu Królestwa Polskiego, utworzonego w 1815 r. na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego, na ziemiach zaboru rosyjskiego.
Mało nas było…
W okresie przedrozbiorowym Łódź należała do najmniejszych miast w Polsce. Przez ponad 350 lat, od lokacji w XV w. do końca Rzeczypospolitej w XVIII w., mieszkało tu od 200 do 600–700 osób. W drugiej połowie XVI w. w mieście było 70–80 domów. Przy mnożniku średnio 5–6 osób daje to ok. 400–500 mieszkańców. W 1623 r. było tu już 118 domów, czyli można przyjąć, że zamieszkiwało w nich wówczas 600–700 osób. Działania wojenne w połowie XVII w. spowodowały spustoszenie miasta, po którym np. w 1727 r. były w Łodzi już tylko 42 domostwa. Liczba ludności nie przekraczała wtedy zapewne 200–250 osób. Po drugim rozbiorze Polski, gdy Łódź znalazła się w zaborze pruskim, spis wykazał zaledwie 190 mieszkańców. W tamtym czasie miasta Polski środkowej nie należały jednak do ludnych (z wyjątkiem Warszawy, która miała ponad 100 tys. mieszkańców). Dla przykładu: Kalisz i Piotrków liczyły wówczas ok. 4–5 tys. osób, Łowicz – 3 tys., Kutno –2 tys., Łęczyca, Sieradz, i Brzeziny – 1000, a Pabianice, Rzgów i Tuszyn – ok. 500–600. Łódź miała wówczas mniej mieszkańców niż wiele okolicznych wsi.
Rolnicy i rzemieślnicy
W pierwszych latach istnienia Królestwa Polskiego Łódź stopniowo dźwigała się z upadku, osiągając w 1820 r. 767 mieszkańców. Wraz ze wzrostem liczby ludności rozwijały się handel i rzemiosło. Liczba jarmarków wzrosła w tym czasie do 12 w roku. Na 210 łodzian czynnych produkcyjnie w 1821 r. były 74 osoby trudniące się rolnictwem. Ubogich rzemieślników i wyrobników było 58, handlem trudniło się 26 osób, rzemiosło dawało zatrudnienie 57 osobom, zaś służbą publiczną pełniły cztery osoby: dwaj duchowni, jeden nauczyciel i jego zastępca. Podział zawodów był następujący: 20 osób to byli krawcy, szewcy i garbarze, 14 – młynarze, piekarze i rzeźnicy. Przemysł drzewny – 9 osób: stolarze, stelmachowie, sitarze, cieśle, tokarze i bednarze. Ciekawe, że do lat 20. XIX w. nikt w Łodzi nie zajmował się tkactwem. Główną gałąź kupiectwa stanowił handel łokciowy płócien i sukna, ale na jarmarkach handlowano też bydłem i końmi.
Ważne dla Łodzi okolice
Miasteczko było małe, ale sieć osadnicza na obszarze obecnej Łodzi była dosyć gęsta i podzielić ją można następująco:
- stare wsie: Bałuty, Brus, Chocianowice, Chojny, Kały, Łagiewniki, Modrzew, Moskule, Radogoszcz, Retkinia, Rogi, Rokicie, Sikawa, Stoki, Widzew, Wólka, Zarzew, Złotno;
- stare folwarki: Jagodnica, Ruda, Stara Wieś, Wójtostwo Łódzkie;
- stare osady – młyny: Chachuła, Charzew, Kalski, Księży, Lamus, Miejski-Mania, Pabianka, Rokicki, Urban, Wiskicki, Wójtowski; osada Kulam-Piła;
- oczynszowane kolonie olęderskie: Antoniew, Dąbrowa, Grabieniec, Henryków, Janów i Żabieniec oraz kolonie pruskie: Augustów i Olechów;
- osady leśno-rolnicze: Karkoszka, Zarzewek, Koziny, smolarzy – Budy Sikawskie; hutników szkła – Huta Chojeńska, Huta Rogowska i rzemieślnicza – Kowalszczyzna.
Łącznie na początku lat 20. XIX w. na obszarze dzisiejszej Łodzi znajdowało się 56 różnego typu osiedli, na których mieszkało łącznie 6700 osób w 783 budynkach. W samej Łodzi było w tym czasie 939 mieszkańców i blisko 100 domów.
Zaplecze dla rozwoju: Po utworzeniu Królestwa Polskiego wprowadzono nowy podział administracyjny, powiat zgierski wszedł w skład obwodu łęczyckiego woj. mazowieckiego, a własność państwową stanowiły jedynie osiedla klucza łódzkiego, należącego do dóbr Ekonomii Rządowej Łaznów. Oprócz Łodzi były to: Wólka, Widzew i Zarzew, Augustów, Stara Wieś i Wójtostwo, Mania, Lamus, Kulam-Piła, Księży Młyn i Wójtowski Młyn, Koziny, Karkoszka i Zarzewek. To ten właśnie obszar stanowił bezpośrednie zaplecze Łodzi i stał się w następnych latach terenem działalności industrializacyjnej.
