Łódź zwykle opisywana jest z podwójnej perspektywy – małej osady i rolniczego miasteczka trwającego bez znaczących wydarzeń przez niemal 500 lat oraz wielkiej, przemysłowej aglomeracji, rozwijającej się na przełomie XIX i XX w. Zestawienie tych dwóch porządków jest interesujące, czasem mało znane, więc warto poznać historię Łodzi, która drzemała przez kilka wieków jako mała rolnicza osada, a zaledwie w ciągu kilku dekad stała się wielką, przemysłową metropolią. Zacznijmy od wytyczenia najprostszej chronologii rozwoju naszego miasta.
Pradzieje, pradzieje...
Gwoli historycznej ścisłości trzeba wspomnieć jeszcze o pradziejach terenu obecnej Łodzi. Najstarsze ślady pobytu człowieka na obszarze Polski środkowej pochodzą ze średniego paleolitu (100–40 tys. lat p.n.e.). Należą one jednak do rzadkości – dotychczas znane są jedynie dwa stanowiska: w Górze św. Małgorzaty (ok. 56 tys. p.n.e.) i w Skaratkach koło Głowna. Wzdłuż północnego pogranicza aglomeracji łódzkiej odkryto kilkanaście znalezisk z 10–9 tys. lat p.n.e., ale w samej Łodzi najstarsze ślady człowieka pochodzą dopiero z mezolitu (8–4,5 tys. lat p.n.e.). Są to np. znalezione na Zdrowiu i w Rudzie Pabianickiej drobne narzędzia z krzemienia. Na kilku innych stanowiskach odkryto ślady z neolitu (2,6–1,8 tys. lat p.n.e.), m.in. w Józefowie, Julianowie, Złotnie, Retkini, Rudzie Pabianickiej, Starych Chojnach, Stokach i Zdrowiu, epoki żelaza (od 400 r. p.n.e.) – Lublinek, Karolew, Radogoszcz, artefakty kultury łużyckiej (1300–300 r. p.n.e.) – Brus, Marysin, Zdrowie, Złotno, Łagiewniki, a także z okresu rzymskiego (Retkinia, Teofilów, Chocianowice).
Starożytne skarby
Na uwagę zasługuje skarb znaleziony na Teofilowie (500–400 r. p.n.e.), zawierający m.in. ozdoby z brązu i szklane paciorki. Najwcześniejsze znaleziska pochodzą z okresu rzymskiego, a najstarsza z nich to denar srebrny cesarza Nerwy (95–98 r. n.e.). Skarb monet rzymskich odkryto w 1905 r. podczas budowy linii tramwajowej do Zgierza, a w Łodzi – dwie monety brązowe z III w. n.e., Filipa I Araba (Syria) i Wabalata (Palmira). W Łodzi znaleziono także np. monetę cesarza Justyna I (518–527 r.) oraz Tyberiusza II Konstantyna (578–582 r.). W Rudzie wykopano srebrny denar z XI w., tzw. krzyżówkę, ale ich największy zbiór odnaleziono w Parzęczewie. Wyobraźnię pobudza odnaleziony na terenie Retkini grób szkieletowy kobiety – tzw. książęcy – z końca III w. n.e., wyposażony w ozdoby ze złota, srebra i brązu, paciorki szklane oraz inne cenne przedmioty z prowincji rzymskich.
Periodyzacja dziejów Łodzi
- wieś monarsza – założona ok. XII w. n.e.
- wieś biskupia – ok. XIV w. (pierwsza wzmianka – 1332 r.)
- miasto feudalne – pocz. XV w. (lokacja 15 V 1414 r. i 29 VII 1423 r.)
- 1423–1806 – we władaniu biskupów włocławskich
- 1793–1806 – pod zaborem pruskim
- (po sekularyzacji dóbr kościelnych od 1806 r. miasto rządowe)
- 1807–1815 – w granicach Księstwa Warszawskiego
- od 1815 r. – wchodzi w skład Królestwa Polskiego
- 1830–1863 – pod administracją polsko-rosyjską (rozwój przemysłu)
- 1863–1914 – w administracji rosyjskiej (polski Manchester)
- 1914–1918 – I wojna światowa, głównie pod okupacją niemiecką
- 1918–1939 – drugie co do wielkości miasto II RP i centrum włókiennicze
- 1939–1945 – w III Rzeszy pod okupacją niemiecką (od 1940 r. Litzmannstadt).
- 1945–1989 – okres PRL, stolica polskiego przemysłu lekkiego i filmu
- po 1989 – okres transformacji ustrojowej, upadek produkcji tekstylnej
- XXI w. – poszukiwanie nowych ścieżek rozwoju (AGD, IT, BPO, logistyka, przemysły kreatywne)
