Od herbu rycerskiego?
W 1897 r. Władysław Rowiński napisał, że źródła nic nie mówią o pochodzeniu nazwy Łodzi, ale prawdopodobnie wywodzi się ona od „herbu tegoż nazwiska”, tzn. że jej założyciel pieczętował się herbem rodu Łodziów. Motyw ten rozwinął prof. Jan Karol Kochanowski, który w 1908 r. pisał tak: „Wszystko wskazuje na to, że nazwa osady i miasta pochodzi od herbu Łodzia, godła rodu, który wydał wielu dostojników kalisko-poznańskich. Ten to rod niewątpliwie założył wszystkie Łodzie polskie, tj. Łódź poznańską pod Strzeszewem, Łódź w powiecie krobskim oraz naszą Łódź”. Kochanowski wymienił nawet konkretną osobę – Łodzica Gerwarda zasiadającego w latach 1300–1323 na stolcu biskupów włocławskich, do których – jak podaje przywilej z 1332 r., zawierający najwcześniejszą wzmiankę o Łodzi – należała ta miejscowość. Hipotezę tę przyjął Stanisław Muznerowski, a także inni autorzy. Łódź jednak nie powstała na surowym korzeniu, lecz na obszarze wsi o tej samej nazwie. Raczej nie mogła się ona jednak wywodzić od jakiegoś Łodzica, gdyż biskupi włocławscy otrzymali tę miejscowość od książąt, zatem pierwotnie była własnością monarszą, a nie rycerską.
Od nazwy krzewu?
Nieco inaczej pochodzenie nazwy naszego miasta tłumaczy Andrzej Zand w artykule pt. „Jak powstała nasz Łódź?”, zamieszczonym w czasopiśmie „Prawda” w numerze 17 w 1928 r. Czytamy w nim m.in.: „Można zaryzykować przypuszczenie, że nazwa naszego miasta jest związana z nazwą krzewu „łoza”, który szczególnie obficie na terenie dawnej Łodzi występował”. Zand uważał, iż nazwa naszego miasta jest prawdopodobnie pochodzenia topograficznego i wywodzi się od słowa „łoza”, oznaczającego rodzaj wierzby, średniej wielkości krzewu, rosnącego na podmokłych terenach. Według Słownika języka polskiego Lindego synonimem „łozy” było słowo „łodzia”, które jednak przed pierwszą połową XIX w. wyszło już z użycia. Inne słowniki podają jednak zupełnie odmienny źródłosłów.
Od imienia Wodzisław?
Maksymilian Baruch wysunął trzecią hipotezę. W artykule pt. „Nazwa Łodzi”, zamieszczonym w „Roczniku Łódzkim” w 1929 r. czytamy: „Mniemamy, że dawny wyraz Łodzia nie jest rzeczownikiem, a przymiotnikiem, pierwotne zaś jego brzmienie było «Łodzia». Przypuszczać należy, że u zarania dziejów osiadł w tym mieście jakiś Włodzisław. Była to więc sadyba, o której mówiono, że jest «Włodzią», czyli stanowiącą własność Włodzisława. Ta sama nazwa przeszła następnie na wieś, której owa pierwotna osada dała początek. Z czasem początkowe «W» zatraciło się i wymawiano zamiast Włodzia – Łodzia. W tym zmienionym brzmieniu nazwa przeszła do dokumentów”. Przegląd literatury wskazuje, że autorzy mocno różnili się w swoich poglądach na temat pochodzenia nazwy Łodzi. Byli oni natomiast zgodni co do jednego – nie wywodzi się ona od miejscowej rzeczki, Łódki, jak to głosiła tutejsza tradycja. Według znawców dziejów naszego miasta nazwa ta pojawia się dopiero w XIX w.
Tropy literackie
Pierwszą osobą, która wypowiedziała się na temat pochodzenia nazwy Łodzi, był nie historyk, lecz literat, a mianowicie Wiktor Dłużniewski, zatrudniony w latach 1850–1858 jako nauczyciel w miejscowej szkole realnej. W poetyckiej gawędzie pt. „Paweł Łodzia Kubowicz” (1857) napisał, iż przodek tytułowego bohatera, Kuba Mazur, przewiózł łodzią przez Dunaj cesarzowi Zygmuntowi pierścień Zawiszy Czarnego, pojmanego przez Turków (1428), i stąd wywodzi się herb rodziny – Łodzia. Paweł Kubowicz, zakładając pod koniec XVI w. miasto, nadał mu nazwę właśnie od swego herbu. Wersja Dłużniewskiego o początkach Łodzi nie znajduje pokrycia w realiach historycznych, choć Paweł Kubowicz jest odnotowany w księgach miejskich z XVII w. Legendy łódzkie często eksponują motyw rycerza lub osadnika, który klucząc łodzią, dociera do miejsca, gdzie powstała pierwsza osada Łodzią zwana. Najbardziej znana jest legenda o Januszu, który dotarł w te rejony i postanowił zbudować sadybę. agr
Faktem bezspornym pozostaje łódka w herbie naszego miasta i to już niemal od samego jego zarania w XV w. Odcisk najstarszej pieczęci łódzkiej zachował się jedynie na dokumencie z 1535 r. W 1577 r. zaczęto posługiwać się nowym tłokiem, który służył aż do początku XIX w. Więcej o herbach Łodzi przeczytacie TUTAJ.
