Szybko zlikwidowano niemieckie szyldy i tablice z nazwami ulic. Wznowiono ruch tramwajów, które na ulice wyjechały już 25 stycznia 1945 r., uruchomiono fabryki, a także gazownię i elektrownię, których Niemcom nie udało się uszkodzić. Łódź wracała do życia, choć w całkowicie odmienionej rzeczywistości społeczno-politycznej. Tuż po wojnie na krótko zaczęła pełnić funkcję ważnego ośrodka odrodzonego kraju, gdzie ulokowano wiele nowych urzędów państwowych oraz instytucji kultury. Po wojnie miasto szybko powróciło do własnych tradycji przemysłowych i robotniczych, pozostając centrum włókiennictwa i branży tekstylnej w czasach PRL-u.
Nowa demografia Łodzi
Łódź znalazła się w wyjątkowej sytuacji. Eksterminacja ludności żydowskiej i polskiej, która bardzo ucierpiała fizycznie i ekonomicznie, a także masowa ucieczka Niemców spowodowały, że w mieście pozostało ok. 300 tys. mieszkańców z ogólnej liczby 672 tys. w 1939 r. Szybko jednak napływali do niezniszczonej Łodzi ludzie ze wszystkich stron Polski: dawni łodzianie, kresowiacy z Wilna i Lwowa, mieszkańcy ze zburzonej Warszawy. Pod koniec 1945 r. Łódź liczyła już ok. 422 tys. mieszkańców. Zmieniła się jednak całkowicie struktura narodowościowa łodzian. Z ponad 200 tys. łódzkich Żydów ocalało niecałe 10%. Ubyło także Niemców. W styczniu 1945 r. pozostało ich około 30 tys., bo większość opuściła Łódź jeszcze przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Osoby uznane za Niemców zostały zobowiązane do przymusowej pracy, a część zamknięto w obozie pracy na Sikawie.
Echa zagłady
Od 1946 r. zaczęto regularną akcję przesiedlania Niemców. Mimo Zagłady, w pierwszych latach po wojnie Łódź stała się największym skupiskiem mniejszości żydowskiej. Na terenie Litzmannstadt Getto pozostało po likwidacji zaledwie 800 osób do prac porządkowych. W kolejnych miesiącach zaczęli do miasta napływać ci, którzy ocaleli z obozów, a także Żydzi z dawnych ziem polskich włączonych do ZSRR. Pod koniec lat 40. mieszkało w Łodzi 15–20 tys. Żydów. Kolejne fale emigracji (z końca lat 40. do Palestyny, w połowie lat 50. oraz po 1968 r.) systematycznie zmniejszyły liczebność diaspory.
Po wojnie Łódź stała się jednak ponownie centrum odrodzonej kultury żydowskiej. W 1946 r. rozpoczął działalność Teatr Żydowski, powstały spółka filmowców „Kinor” i spółdzielnia artystyczno-malarska, wychodziło ponad 20 tytułów prasy żydowskiej. Już w 1945 r. powołano Tymczasowy Komitet Żydowski, który wkrótce został przekształcony w Wojewódzki Komitet Żydowski, otaczający opieką powracających do Łodzi. Udzielano zapomóg, prowadzono dystrybucję odzieży i talonów żywnościowych. Uruchomiono Dom Repatrianta, domy dziecka, bursę dla uczniów i studentów, powstało kilka organizacji i stowarzyszeń. W Łodzi działało osiem zalegalizowanych żydowskich partii politycznych. W marcu 1945 r. powstało Żydowskie Zrzeszenie Wyznaniowe przekształcone w Żydowską Kongregację Wyznaniową, które prowadziło synagogę, dom modlitwy, koszerną kuchnię i łaźnię rytualną. Powołano również kilka szkół żydowskich.
Na skutek zagłady społeczności żydowskiej, emigracji oraz ucieczki i przesiedlenia Niemców powojenna Łódź stała się w zasadzie miastem jednonarodowym i jednowyznaniowym, co bezpowrotnie zamknęło ważny rozdział w jej historii.
Według szacunków ludność Łodzi zmniejszyła się z 680 tys. w 1939 r. do ok. 325 tys. w 1945 r., czyli niemal o połowę. Życie straciło ok. 279 tys. osób, w tym 170 tys. łódzkich Żydów. Wielu łodzian uciekło podczas wojny do Generalnego Gubernatorstwa lub zostało wywiezionych na roboty do Niemiec.
