Na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej znajdują się groby wielu postaci zasłużonych dla Łodzi. Zostali tu pochowani m.in. włodarze miasta, bohaterowie walk niepodległościowych, przedstawiciele świata nauki, kultury i sztuki oraz przedsiębiorcy z łódzkiej i europejskiej burżuazji przemysłowej. Stary Cmentarz to także nekropolia o walorach artystycznych. Bogate formy, symbolika i stylistyka pomników nagrobnych stanowią interesujące w skali naszego kraju przykłady sztuki sepulkralnej oraz część europejskiego dziedzictwa kulturowego.
Początki kwesty na Starym Cmentarzu w Łodzi
Walory historyczne i zabytkowe Starego Cmentarza zostały na nowo odkryte w latach 90. XX wieku. Dzięki łódzkim przewodnikom turystycznym i zaangażowaniu regionalnego ośrodka Telewizji Polskiej 1 listopada 1995 r. zorganizowano pierwszą kwestę z udziałem dziennikarzy i artystów łódzkich scen. Do dziś odbywa się ona pod hasłem „Ratujmy zabytki Starego Cmentarza”. Od 1999 r. jej organizatorem jest Towarzystwo Opieki nad Starym Cmentarzem. Dzięki kweście odnowiono już ponad 200 pomników nagrobnych za sumę około 2 milionów złotych. Na przestrzeni lat kwesta stała się wydarzeniem społecznym, angażującym różne środowiska, organizacje i stowarzyszenia oraz wielu łodzian. Najważniejszym jej efektem jest powszechna świadomość, że Stary Cmentarz jest jednym z najistotniejszych miejsc związanych z historią Łodzi.
Stary Cmentarz w Łodzi. Pierwsze odnowione pomniki
Leopold Zoner (1839–1915) urodził się we Lwowie. Był synem Dominika Zonera, uznawanego za pierwszego łódzkiego fotografa. W Łodzi pracował w drukarni Johanna Petersilge, założyciela pierwszej łódzkiej gazety „Lodzer Zeitung”. W 1874 r. sam uruchomił własną drukarnię, wydając gazetę w języku niemieckim „Lodzer Tageblatt” („Łódzki Dziennik”) i w urzędowym języku rosyjskim „Łodzinskij Listok” („Gazeta Łódzka”), a także różnorodne publikacje, książki o tematyce sensacyjnej i przygodowej oraz podręczniki szkolne. Zoner zasłużył się także na polu działalności społecznej. Należał do współorganizatorów Łódzkiej Ochotniczej Straży Ogniowej, której był wieloletnim komendantem.
Okazały pomnik nagrobny Leopolda Zonera ufundowano w roku 1926. Jego autorem był łódzki rzeźbiarz Wacław Konopka. Pomnik ma kształt pionowej płyty – steli z czerwonego piaskowca. W jego dekoracji widnieje charakterystyczny medalion z podobizną Zonera oraz płaskorzeźbione dekoracje z gałęzi dębu i wieniec laurowy.
Józef Texel (1840–1904) przybył do Łodzi w 1867 r. jako aktor zespołu wędrownych artystów. W naszym mieście stworzył towarzystwo teatralne i zainicjował budowę stałej sceny polskiej: Teatru Victoria przy ul. Piotrkowskiej 67. Trudności finansowe doprowadziły Texla do wyjazdu – zajął się wtedy organizacją objazdowych zespołów teatralnych. W 1890 r. na stałe wrócił do Łodzi. Żył skromnie, pracując jako kasjer w teatrze i sporadycznie występując na scenie. U schyłku życia prowadził letni teatr ludowy w parku Źródliska, reżyserował też spektakle dla amatorskiego zespołu teatralnego na Księżym Młynie.
Pomnik nagrobny Józefa Texla jest wyrazem wdzięczności i pamięci dla zasłużonej postaci łódzkiego świata teatralnego. Ma on kształt wysokiego obelisku wykonanego z jasnego piaskowca. W centralnej części znajduje się popiersie aktora, a poniżej maska teatralna. Pomnik jest jedynym sygnowanym dziełem Józefa Urbanowskiego, który po śmierci ojca Antoniego prowadził jeden z największych i najbardziej nowoczesnych na ziemiach polskich zakładów kamieniarskich. W zwieńczeniu pomnika Texla znajduje się waza–urna, której kształt stał się inspiracją dla projektu logo Towarzystwa Opieki nad Starym Cmentarzem.
