Wielkanoc w pierwszych wiekach nazywana była Paschą. To największe i najuroczyściej obchodzone święto wszystkich chrześcijan, upamiętniające zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.
Święconka i dyngus
Zwyczaje katolików są nadal powszechnie kultywowane, a uroczystości kościelne łączą się z domowym świętem w gronie rodziny. Śniadanie wielkanocne połączone jest ze składaniem sobie życzeń, dzieleniem się poświęconym wcześniej jajkiem oraz spożywaniem pozostałej zawartości świątecznego koszyczka. Na stołach po okresie postu pojawiają się jajka, wędliny, żurek, biała kiełbasa, słodkie baby i mazurki, a potem syty obiad.
W niektórych regionach świętom wielkanocnym towarzyszy bicie w bębny czy kanonada z petard. W dawnej Łodzi popularne było np. strzelanie przy użyciu kalichlorku. Z ludowych zwyczajów wywodzi się przygotowywanie palm wielkanocnych, barwne zdobienie pisanek oraz śmigus-dyngus, czyli polewanie wodą w świąteczny poniedziałek.
Skromnie, ale radośnie
W Kościele Ewangelicko-Augsburskim Wielkanoc jest najradośniejszym świętem w roku. Wierni z nurtów reformatorskich spotykają się na uroczystych nabożeństwach. Protestantów nie obowiązuje 40-dniowy post, wskazane jest jednak ograniczenie potraw mięsnych w Wielki Piątek, a przygotowania do świąt, podobnie jak u katolików, trwają przez czas Wielkiego Tygodnia. Luteranie nie święcą pokarmów ani nie malują pisanek, choć w czasie wielkanocnego śniadania dzielą się jajkiem i składają sobie życzenia. Wcześniej idą do kościoła na nabożeństwo rezurekcyjne. W rodzinach jest zwyczaj obdarowywania dzieci czekoladowymi zającami czy jajkami z niespodziankami. Protestanci odstępują jednak od wszelkiego rodzaju ludowych tradycji, jak również od przesadnych zakupów i kosztownych prezentów, ale za to głośno rozbrzmiewają dzwony i radosne „Alleluja”.
Prawosławna Pascha
W obrządku prawosławnym Wielkanoc jest najważniejszym świętem liturgicznym z bogatym rytuałem. Nabożeństwo paschalne często kończy się nad ranem. Po nim można uroczyście spożywać poświęcone wcześniej pokarmy: jaja, ciasta drożdżowe, chleb na zakwasie, mięso, kiełbasę, sery. Tradycje ludowe różnią się od tych katolickich. Nie występują symbole, takie jak baranki, zające czy kurczaczki, ale są pisanki jako ozdoby paschalnego stołu. Rodziny dzielą się jajkiem – symbolem życia – i składają sobie życzenia. Potrawy są nieco inne niż w tradycji katolickiej. Ciekawostką jest, że musi pojawić się pascha, czyli specjalna słodka potrawa z białego sera, utartego z masłem, żółtkami i bakaliami. Kościół prawosławny obchodzi święto zmartwychwstania w pierwszą niedzielę po pełni Księżyca, po wiosennym zrównaniu dnia z nocą, ale dopiero po obchodach Paschy żydowskiej.
Żydowski Pesach
Ze względu na to, że zmartwychwstanie nastąpiło zaraz po pradawnym żydowskim święcie Pesach (Pascha), nazwa ta przenoszona jest również na Wielkanoc, choć są to odrębne święta. Dla Żydów Pesach jest wielkim świętem wolności, obchodzonym na pamiątkę wyjścia z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza. Symbolizuje także zapowiedź odkupienia świata w chwili przyjścia Mesjasza. Podczas wieczerzy, zwanej seder, rozpoczynającej święto Pesach Żydzi jedzą macę, gorzkie zioła i pietruszkę. Na stole znajdują się także jajko i kawałek upieczonego mięsa z kością. Przez trwające siedem dni święta spożywa się potem tylko macę, czyli niekwaszony chleb, a czas ten nazywany jest również Świętem Przaśników.
Kalendarz w pełni
Prawosławni posługują się kalendarzem juliańskim i zwykle świętują Wielkanoc później niż katolicy, u których przypada ona na niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca, czyli między 22 marca a 25 kwietnia. Cerkiew dodaje do tego jeszcze jeden warunek – Niedziela Wielkanocna musi przypadać po zakończeniu Paschy żydowskiej. Termin ten ustalono w 325 r. na soborze nicejskim, nawiązując właśnie do żydowskiego święta Pesach.
W tym roku Wielkanoc katolicka wypada na przełomie marca i kwietnia, ale prawosławna obchodzona będzie dopiero 5 i 6 maja, tydzień po święcie Pesach, co wynika z obliczeń astronomicznych. Wielkanoc katolicka i prawosławna zbiegną się w jednym dniu za rok – 20 kwietnia 2025 r.
